बा-क्षे-ठ-दशनामी भर्सेज आदिवासी जनजाति/मूलवासी/मङ्गाेल/रैथानेकाे राजनीतिमा एमएनओे(मङ्गाेल नेशनल अर्गनाइजेसन)काे तर्क, राजनीति र साङ्गठनिक गतिविधि जहिले चर्चामा रह्याे । यद्यपि, ‘उग्रजातिवाद’ काे आराेप लागेका कारण एमएनओेले मतादेश र जनादेश जहिल्यै सेटब्याक खप्नुपर्‍याे ।

‘भाले’ चिन्हमा देशभर उठेपनि सङ्गठनका नेता उम्मेदवारहरूले आफूलाई अनुमाेदन गर्न सकिरहेका छैनन् । चर्काे राजनीतिक नाराले पहिचानको राजनीति गर्ने अन्य दलहरूलाई पनि अप्ठ्यारोमा पार्ने गरेको छ । सङ्घीय लाेकतान्त्रिक गणतन्त्र, धर्मनिरपेक्षता, समावेशीकरण, समानुपातिकता, भाषिक साँस्कृतिक अधिकारकाे उपयोग, राजनीतिक स्वायत्तता, स्वशासनका मुद्दाको बाटोमा अहिले धेरथाेर सबै हिँडिरहेका छन् । तर, ०७२ यता संविधान बनिसकेपछि भने एकाध बाहेक सबैले लाेकतान्त्रिक विधि र अभ्यासलाई समातेर अघि बढेका छन् ।

एमएनओेका संस्थापक गाेपाल गुरुङले करिब तीन दशकअघि तहल्का मच्चाउने किताब लेखे । ‘नेपाली राजनीतिका अदेखा सच्चाइ’ । ठीक जसरी केही समयपछि समाजशास्त्री डाेर बहादुर विष्टले ‘भाग्यवाद र राजनीति’ लेखे । सारमा दुवै लेखकहरूले कृतिमार्फत एकल जातिवादकाे वर्चस्वकाे तथ्यगत कुराहरू बाहिर निकालिदिए । यसले सिमान्तकृत समुदायमा तरङ्ग उब्जियाे । धेरैले राजनीतिक समाधान खाेज्न थाले ।

गाेपाल गुरुङका वक्तव्य, कथन, मन्तव्य, लेखन झट्ट पहिलोपटक सुन्दा पचाउन गाह्रै हुन्छ । ‘अतिवाद’ काे आक्षेप लगाइहाल्छन् पनि । तर, भुइँमुनि बस्नेहरूकाे आक्राेश, उत्पीडन खेपेका वर्ग,समुदायका लागि उनको एजेन्डा ‘ओखती’ हुन्छ । कतिपयलाई गुलियाे, तीताे र टर्राे लाग्छ ।

गाेपाल गुरुङ दार्जिलिङमा सन् १९३५ जुलाई २७ मा जन्मे । उनी भारतकाे संविधानका पिता र निर्माता मानिने डा. भीमराव अम्बेडकरकाे सिद्धान्तका अनुयायी थिए । अहिले पनि अम्बेडकरलाई पछ्याएर सङ्गठन निर्माण गर्ने समूहहरू छन् । भारतमा ३% कथित ‘उच्च जाति’ मानिएका विरुद्ध वामेन वेस्रावका भाषणकला र नेपालमा गाेपाल गुरुङका चेलाहरूले बाेल्ने कथन उस्तै छ । गाेपाल गुरुङले आफ्नो अभिव्यक्ति, लेखन र गतिविधिका कारण यातना खेपे । पक्राउ परे । जेल बसे । यहीँ कारण अझ सङ्गठित बन्न सन् १९८९ जनवरी १ मा एमएनओे स्थापना गरे ।

गुरुङ आजकै दिन सन् २०१६ जून १० मा बिते । उनी पत्रकार, लेखक, शिक्षक र मानवअधिकारका कट्टर प्रवक्ता थिए । उनलाई अस्वीकार गर्नेहरू छन् । तर, उनलाई र उनको दर्शनलाई मार्गदर्शन बनाउनेहरू पनि छन् ।

सिमान्तकृतहरूकाे आवाज छुच्चाे र रुखाे ढंगले ओकल्ने उनै गाेपाल गुरुङप्रति साताैँ स्मृति दिवसका अवसरमा श्रद्धा सुमन छ ।

▪️मिहाङ